دیپلماسي آب را جدي بگیریم

ساخت وبلاگ

آب همیشه منشأ چالش های بزرگ در منطقه خاور میانه و شمال آفریقا با داشــتن مشــخصاتی مانند رشــد ســریع جمعیت ، بی ثباتی منطقه ای و تغییرات اقلیمی چشمگیر بوده است و این چالش درحال حاضر از همیشه بزرگ تر و ویرانگر تر است. خاورمیانه و شمال آفریقا نقاط پررنگ در نقشه زمین در استفاده بی رویه از آب های زیر زمینی هســتند و در بعضی از آنها این مصرف از نصف ذخایر زیر زمینی آب فراتر رفته است. دیگر شــرایط این دو منطقــه در موضوع فقر آب را می تــوان این گونه خالصه کرد: - بهره وری آب حدود تنها ۵۰ درصد میانگین جهانی است - بیشــترین میزان تلف شدگی از جی دی پی حدود شش درصد تا ۱۴ درصد به خاطر کمبود آب و در ارتباط با تغییرات اقلیمی است. - ۸۲ درصد از فاضالب شــهری و پساب های منطقه بازیافت نمی شود که در صورت بازیافت می توانســت میزان زیادی از نیاز را پاسخ بگوید و بحران آب را کم کند. - خطر قحطی و نایابی غذایی در حال افزایش است. - قیمــت آب در این مناطق پایین اســت و میزان زیــادی از جی دی پی به مصرف سوبسید آب می رسد. - نوع صنایع و کشاورزی موجود در این مناطق مربوط به موج دوم و سوم صنعتی بوده و بســیار آب بر و انرژی بر و خود آلوده کننده محیط زیســت و آب هستند. - ٦۰ درصد آب در این مناطق بین مرزی بوده و در خاک بیش از یک کشــور جریان دارد - هر کشــور حداقل یک سفره آبخیزی مشــترک با کشورهای همسایه دارد (این دو موضوع آخر نقش ایجاد تعامالت سازنده و همکاری در مدیریت و دیپلماسی خارجی در موضوع آب را نشان می دهد). کشورهای پیشرو در مدیریت آب در منطقه در این منطقه کشورهای زیر زودتر از بقیه اقدامات مدیریت آب را شروع کرده انــد و این در حالی اســت که بعضی از کشــورهای این منطقه منتظر واقعه نشسته اند. موراکو: تالش ملی در مدیریت آب های زیرزمینی را آغاز کرده است. اردن: مهار و اســتفاده از خالقیت های بخــش خصوصی ، تأمین اعتبار و بازیافــت فاضالب شــهری و افزایــش تأمین آب از طریــق نمک زدایی و شیرین ســازی آب شــور را ســرلوحه برنامه ریزی و عملیات خود قرار داده است. عربستان: کنترل سوبسیدهای غیرهدفدار و عمومی آب و افزایش نقش شــرکت های خالق بخش خصوصی در تأمین آب و بهداشــت آب و منافع عمومی را پیگیری می کند. مصر: تقویت نهادهای پاســخ گوی محلی و گندزدایی و عفونت زدایی از آب و به ویژه در مناطق روستایی را با شدت تمام آغاز کرده است. بــا توجه به تجربیات جهانی و به صورت خالصه در ضمن اســتفاده از توصیه های ارائه شده از طرف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی OECD برای شناخت شکاف ها و ایجاد پل راه حل بر روی هر شکاف (به مقاله؛ فقر آب مشــکل جدی جهان امروز و آینده؛ از همین نویســنده مراجعه شود)؛ اما به دلیل ضعیف بودن یا مهیانبودن زیرســاخت های الزم در کشــورهای خاورمیانــه از جمله ایران، برای مدیریت ملی چنین پروژه فرابخشــی و نیاز به تعامالت فرا ملی، مجموعــه ای از راه حل های زیر را می توان به خدمت گرفت. راه حل های سیاستی ادغام یافته اول از همه باید اذعان داشــت که برای حل و مدیریت طیف وســیعی از مشــکالت مربوط بــه فقر آب کــه خود دالیل فرا بخشــی داشــته و با مشــکالت بخش هــای دیگر مانند ســالمت و بهداشــت، غــذا و محیط، مجموعــه همبســته ای ایجــاد کــرده و دارای امنیــت تأمیــن همبســته (Nexus securities Supply (هستند، راه حل بسیطی وجود ندارد و باید به سمت اســتفاده از راه حل های سیاستی ادغام یافته (solutions Hybrid (و البته منطبق و ســازگار با زیســت بوم حرکت کرد. برای طراحی راه حل های ادغــام یافته که برای مدیریت شــبکه ای مشــکالت مربوط بــه آب اتخاذ می شوند، به یک نگاه از ارتفاع باالتر (view Helicopter (نیاز خواهد بود. باید باور داشــت که مدیریت بحران فقر آب کار آســانی نیســت و باید بــا ایجاد باالترین حد از تعهد سیاســی در حاکمیت بــرای مدیریت حیاتی بحران آب، بهترین استعدادهای سیاست گذاری، برنامه ریزی و اجرا در همه حوزه هــای نظری و عملی کشــور و همه مردم را به مشــارکت فرا خواند. باید اذعان کرد که متأسفانه مطابق اطالعات و گزارش سازمان های جهانی وضعیــت بحران آب در خاورمیانه و شــمال آفریقا تا ســال ۲۰٥۰ وخیم تر خواهد شد و کشــورهایی که هرچه زودتر سیاست های مدیریت بحران آب را تنظیم و به اجرا نگذارند، دچار آســیب های جبران ناپذیری خواهند شــد و متأســفانه در این میان ایران و عراق و مصر بحرانی ترین شــرایط را تجربه خواهند کرد. سیاست های مدیریت بحران و فقر آب در اینجــا به اختصار به تعدادی از سیاســت های مدیریت بحران و فقر آب اشاره می شود. ۱ -ایجاد تعهد سیاسی در همه سطوح خصوصا سطح سیاست گذاری کالن و رهبران و ایجاد حکمروایی آب در کشور اولین و مهم ترین قدمی است که می تواند برداشــته شــود و این تعهد باید در تمامی بخش های کشور برای چنین هدفی تزریق شود. ۲ -ایجــاد مغزافزار مدیریتی و شــبکه مدیریت منعطــف: ابتدا برای چنین اقدامی می توان در عالی ترین ســطوح حاکمیت در کشور و در حضور تعهد سیاســی حاکمیت و دولت، مغز افزار شبکه ای هوشمندی طراحی و مستقر کرد و هر دو نوع سیاســت های اقــدام (Action (و عدم اقدام (Inaction ( را طراحــی کــرد و به کار گرفت و ســعی کرد از مدل هــای ادهوکراتیک و منعطف به جای مدل های بوروکراتیک غیرمنعطف برای ســازماندهی کار استفاده کند و درون آن ارتباط موثق و تعریف شده ای از اختیار، مسئولیت و پاسخ گویی را تبیین و تأمین کرد. ۳ -در صورت وجود خألهای قانونی می توان آنها را با وضع قوانین مناسب با سرعت و در اولویت برطرف کرد. ٤ -در مرحلــه بعــد می توان بانــک اطالعاتی بــزرگ (Data Big (امنیت همبسته آب، غذا و انرژی کشور و بخش های مرتبط را با محوریت مدیریت اطالعاتی بحران فقر آب تشکیل داد. ٥ -می تــوان ارتباطات وثیقی با ســازمان های جهانــی مرتبط با موضوع و مراکز مطالعاتی ایجاد کرد و از کار نمایشی آماتوری به سمت یک مدیریت معقول واقعی و حرفه ای دانش محور در کالس جهانی منتقل شد.

٦ -در کنــار اهداف بلندمدت و میان مدت می توان مطابق توصیه ســازمان ملــل، اهداف کوتاه مدت و زودبازده (wins Quick (را نیز طراحی کرد و به خدمت گرفت. چراکه نداشــتن موفقیت های کوتاه مدت و نداشــتن راهکار برای مدیریت و تأمین نیازهای کوتاه مدت در همراهی افکار عمومی و حتی مجریان سیاســت ها، در اجرای سیاســت ها و برنامه هــای بلندمدت ایجاد اختالل می کند. در این راستا تیم های واکنش سریع، خصوصا برای مدیریت بحران های ســالمتی فقر آب را نیز می توان آموزش داد و در مواقع لزوم به خدمت گرفت. ۷ -رشد اقتصادی خود فرایند و کسب وکار تشنه ای است که بسیاری از منابع آبی کشور را می بلعد. آب یکی از منابع مهم تولید است و طبیعی است که عدم مصرف بهینه آن حتی برای ایجاد رشــد اقتصادی و ازبین بردن منابع آب ســطحی و زیرزمینی سرزمینی با ســرعت بیش از تحمل تجدید پذیری طبیعــت خود در بلندمدت موجب کاهش و رکود رشــد اقتصادی خواهد شد. پیش بینی می شــود که به دلیل همین موضوع در بعضی از مناطق تا سال ۲۰۵۰ ســرعت رشد اقتصادی تا شش درصد از تولید ناخالص داخلی کاهش پیــدا کند، اگرچه بعضــی از مطالعات این کاهــش را تا ۱۴ درصد هــم پیش بینی کرده اند. نتیجه آن ایجاد رشــد منفی پایــدار در حوزه های کشاورزی، غذا، سالمت، درآمد و مسکن خواهد بود. مطالعات جهانی با ارائه مدل اقتصادی تأکید می کنند که سیاســت های بد در حوزه مدیریت آب اثرات تغییرات اقلیمی را بر کاهش منابع آب افزایش خواهند داد. درصورتی که سیاســت های خوب می توانــد در درازمدت این اثرات را خنثی کند (شکل زیر) و حتی این کشورها با سیاست خوب مدیریت آب نه تنها می توانند از کاهش تا شش درصد رشد اقتصادی جلوگیری کنند بلکه می توانند تا شــش درصد، در همین دوران رکود خشک ســالی بر آن بیفزایند. ۸ -با توجه به مطالب فوق می توان برای برداشتن قدم های اول و در جهت اولویت گذاری (Prioritising (مصرف منابع محدود آبی کشور، محصوالت و خدمات با ارزش باال (Valued High (را مشــخص و ســهمیه آب آنها را تأمین کرد و کاالها و خدمات با ارزش پایین تر را در مراحل بعدی گذاشــت و کاالها و خدمات بی ارزش، کاذب یا آلوده کننده محیط زیســت و خصوصا آلوده کننده خود منابع آبی را از چرخه تأمین و تولید حذف کرد. ۹ -می توان انواع سیاســت های آموزشی، آگاهی بخشی، ترویجی، تشویقی و تنبیهی را برای بخش های آب بر و کشــاورزی و صنعت در جهت مصرف عاقالنــه و بهینه و بازیافت آب به کار گرفت و به عنوان مثال صنایع تولیدی و خدماتی را که با مصــرف انرژی کمتر و خصوصا آب کمتر یا بازیافت آب بیشــتر تولید کاال و خدمات می کنند، تشــویق کرد و از انواع ابزار اقتصادی از جملــه دادن مجوزهــا و امکانــات مالــی و وام برای صنایــع پربازده با بهــره وری بــاال در مصــرف و باز یافت آب مطابــق اســتانداردهای دقیق تعریف شــده و در جهــت ترویج فرهنگ مدیریت بهینــه منابع آب و انرژی اســتفاده کرد و در مقابل تولیــد صنایع آب بر و آلوده کننــده و کم ارزش را با شــیوه های مختلف از جمله عوارض ســنگین محدود کــرد. قیمت آب را می توان بــرای بخش های مختلف تولیدی و کشــاورزی مبتنی بر میزان دوستدارمحیط بودن و مشارکت در بهره وری آب تعیین کرد و البته متناسب با قدرت خرید پول از سیاســت های پلکانی در تعیین تعرفه ها بهره گرفت. در ایــن راســتا عاقالنه خواهد بود اگــر یارانه های آب به عنــوان اهرم های تشــویقی را به سوی تولید محصوالت کشاورزی اســتراتژیک متناسب شده با منابع محدود آب ســرزمینی، محصوالت بــا بهره وری باال در مصرف آب و انرژی و استانداردشــده و همچنین صنایع پاک و سازگارشده با مقتضیات محدودیت آب هدایت کرد. ۱۰ -باید توجه کرد کشاورزان خرده پا که از نوع کشت دیم و نزوالت آسمانی برای تأمین خانواده خود اســتفاده می کنند، اولین گروه آسیب پذیر در حوزه کشــاورزی خواهند بود. این گروه از کشــاورزان به صورت سنتی در مقابل خشک سالی، سیل و آلودگی های آبی بسیار آسیب پذیرند و تأمین آب آنها را می توان جزء اولویت های برنامه دید و آنها را به ســمت کشت محصوالت مقاوم تر نســبت به کم آبی هدایت و معاونت کرد. در غیر این صورت، خود این موضوع به جز آسیب های انسانی و روانی به این طبقه، می تواند موجب ایجاد بحران های مهاجرت و تشدید تضاد و خشونت های اجتماعی، قومی و منطقه ای شود. موارد ذکرشده، نشــان دهنده نقش تعیین کننده مدیریت آب در دسترسی به اهداف توسعه پایدار است. ۱۱ -در راستای به خدمت گرفتن سیاســت های ادغام یافته، توصیه می شود ارتباط وثیق بین آب، بهداشت، پاکیزگی و کاهش بیماری را همیشه مدنظر و چرخــه آن را فعــال نگاه داشــت. مطابق نظر و اعالم ســازمان جهانی بهداشــت، هر یک دالر ســرمایه گذاری در آب، می تواند بین سه دالر تا ۳۴ دالر برگشــت اقتصادی ایجاد کند (به مقاله فقر آب مشــکل جدی جهان امروز و آینده؛ از همین نویسنده مراجعه شود). ۱۲ -در همین راستا، شایسته است به ارتباط امنیت آب، امنیت غذا و امنیت انرژی دقت کافی مبذول داشت و آنها را در کنار هم مدیریت کرد. ۱۳ -می توان تکنولوژی های نوین و سازگار با محیط و نه لزوما گران قیمت را در ترکیبی با تکنولوژی های مناسب سنتی بومی (technologies Appropriate( بــه کار گرفت. میزان مصرف و بهره وری انرژی و ســازگاربودن آن با محیط زیست در تکنولوژی به کار رفته، می تواند جزء نکات مهم بررسی شده باشد. چنین اقدامی نیازمند استفاده بهینه از پتانسیل مجامع علمی، دانشگاهی و تحقیقاتی و مراکز تحقیق و توسعه داخلی و خارجی و شناخت توانمندی ها و هزینه - فایده تکنولوژی های مناسب بومی است. تکنولوژی های مناسب بومی معموال برای اندازه های کوچــک و به صورت غیرمتمرکز و مبتنی بر کار کارگر، نوعا با صرفه جویی در مصرف انرژی و ســازگار با محیط زیســت و در اســتطاعت منطقه بومی هســتند و گاه باید بــرای افزایش بهره وری به روز شــوند. البته در این راستا می توان از تکنولوژی های جدید مثل نانو و آب های فعال شده برای ضدعفونی محیط و سیستم های آبیاری هدف گیر و کم تبخیر بهره کافی و وافی برد. ۱۴ -در هــر زمــان توصیه می شــود آب مورد نیــاز طبقات آســیب پذیر و به خصوص کــودکان و زنان را با اولویت تأمین کرد؛ به ویژه اینکه مطالعات نشان می دهند در ۴۵ کشــور جهان، زنان و دختران به خصوص در مناطق روستایی، مسئول تأمین آب ۷۰ درصد از خانوارها هستند و گاهی کیلومترها آب را بــه صورت پیاده با خود حمل می کنند. اگرچه خوشــبختانه در ایران مطابــق آمار جهانی ۸۳ درصد روســتاها به آب مدیریت شــده و اکثرا آب لوله کشی تا این تاریخ دسترســی داشته اند، ولی اوال احتمال کاهش شدید این دسترسی به دلیل خشک سالی و کاهش آب های زیرزمینی در سال های پیش رو دور از انتظار نیســت و ثانیا وضعیت کیفیت آب ارائه شده از لحاظ آلودگی های احتمالی، نیاز به مدیریت دارد. ۱۵ -توجــه بــه اهمیــت حیاتــی نظــام آموزش وپــرورش در آموزش و فرهنگ ســازی بلندمدت مصرف بهینه آب و انتقال مفاهیم اهمیت حیاتی آب در توسعه ملی، از دوران کودکی موضوع مهمی است و سیاست گذاری آموزشــی و برنامه ریزی الزم در این موضوع را می توان با ســرعت و دقت شروع کرد. ضمن آنکه آب مورد نیاز مدارس، به خصوص مدارس دخترانه را که در فقر آب آســیب پذیر ترند، با اولویت هرچه تمام تر تأمین کرد. به یاد داشــته باشیم کودکان آموزش دیده با کسب معرفت و مهارت برای سالم و بهره ور زیستن، نه تنها زندگی اثربخشی را تجربه خواهند کرد؛ بلکه موجب ایجاد نسل سازگارتر با محیط زیست و بهره ور تر در استفاده از منابع کمیاب حیــات در آینده خواهند بود، غیــر از آنکه در کوتاه مدت نیــز می توانند در اصالح رفتار والدین خود نقشی درخور ایفا کنند. ۱۶ -در ضمــن می توان تأکید کرد که ایجاد نظام اطالع رســانی شــفاف و در ابعاد ملی و به مشــارکت گرفتن نظام رســانه ای کشور و به ویژه پتانسیل رســانه های عمومی مســتقل و انتشار پیش نویس سیاســت ها و برنامه ها به صــورت (Blueprint (برای اســتفاده از نظام نقد در نقــد (البته غیر از موارد امنیتی که باید این موارد به حداقل رسانده شوند) که می تواند ارتباط دوســویه گفتمانی در موضوع مدیریت بحران آب ایجاد کند، نه تنها موجب ارزیابی سیاســت قبل از اجرا می شــود، بلکه در ایجاد مشارکت عمومی و همراهی نخبگان می تواند نقش اثربخشی ایفا کند. ۱۷ -ارائه سوبســیدهای غیرهدفمنــد در حوزه آب را می تــوان به صورت تدریجی (Incremental (محــدود کرد و در ضمن حفظ هزینه تعرفه های آب برای طبقات آسیب پذیر مردم در محدوده استطاعت (Affordability ( آنها (با محاســبه قدرت خرید پول و میزان درآمد خانوار و نه فقط مقایسه کور با قیمت آب در کشورهای پیشــرفته با درآمد سرانه باال، بلکه افزایش قیمت و تعرفه عمومــی آب می تواند نوعی فقر آب ایجاد کند) یارانه های آب را هدفمند کرد. درعین حال باید دانست در کشورهایی که قیمت آب خیلی پایین است، این فقرا هســتند که هزینه هر قطره آب ثروتمنــدان را تقبل می کنند و فقرا در مجموع بسیار کمتر از ثروتمندان آب مصرف می کنند. ۱۸ -توصیه می شــود نظام مدیریــت آب برای هر مرحله عبــور از بحران سیاست، برنامه و پالن مشخص و مبتنی بر اهداف قابل حصول و معیارهای کمی و کیفی قابل اندازه گیری داشــته باشد و هیچ هدف و عمل و اقدامی نباید در فضای گنگ و وهم آلود مدیریت شود. ۱۹ -چنین برنامه ای الزم اســت از مرحله ارزیابی سیاســت دقیق و روشنی بهره مند باشــد و بتواند خود را در نقد عمومی قرار دهد و هر لحظه مبتنی بر زمینه، محیط و منابع خود را منعطف و پویا نگه دارد. ۲۰ -پیشــنهاد می شــود در مــدت مدیریت پــروژه از ایجاد شــوک های اجتماعی غیرحساب شده و چه بسا غیرقابل مدیریت که می توانند موجب وحشــت و پانیک اجتماعی مخرب و مهاجرت های وسیع شوند، اجتناب شود، چراکه هیچ بحرانی را نمی توان با ایجاد بحران دیگری مدیریت کرد و مدیریت زمان نقشــی مهم در ِ مدیریت بحران آب در سال های پیش رو خواهد داشت. *محقق و مشاور سیاست گزاری عمومی در اروپا حمید بهلولى


ادامه مطلب
منابع آب ...
ما را در سایت منابع آب دنبال می کنید

برچسب : دیپلماسي, نویسنده : waterresourcesa بازدید : 196 تاريخ : يکشنبه 12 آذر 1396 ساعت: 12:46